Dit artikel staat in Buiten De Orde nr. 1, 2023
“Overheid, red ons!” stond er op het spandoek. Het hing over de reling bij de vorige blokkade van de A12, op 28 januari. Waar komt dat vertrouwen dat het zin heeft om de overheid om redding te vragen vandaan? Als de coronapandemie ons iets heeft laten zien, dan is het wel: de overheid is er niet in geïnteresseerd om mensen te redden. We worden nog altijd geconfronteerd met Sociaal Darwinistische beleid dat de ouderen en kwetsbaarsten in onze samenleving opoffert op het altaar van de groei economie: het kapitalisme. Waarom zouden we van de overheid anders verwachten in de alles overheersende crisis, de grootste van deze tijd, waarvan het uitbreken van zoönose pandemieën slechts een uitwas is: de klimaatcrisis?
Vragen bij principieel geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheid
Veel klimaatactivisme is gericht op overheden om hen op te roepen iets te veranderen. Zo wordt bij de A12 blokkades van de overheid geëist dat ze de fossiele subsidies stopzetten. De blokkade zelf staat de fossiele industrie echter niet in de weg. Niettemin zijn zulke disruptieve acties goed om te doen, maar moet het daarbij blijven?
Daarop heeft menig klimaatactivist al het antwoord: nee. Veel acties gaan dan ook verder dan het blokkeren van een weg: in musea lijmen mensen zich aan schilderijen vast, een concert werd verstoord, privé jets op Schiphol geblokkeerd. Kappen Met Kolen blokkeert minstens een keer per maand kolentreinen. Er waren demonstraties en acties bij Rijkswaterstaat vanwege de dreigende kap van Amelisweerd, acties bij Vattenfall, de Rabobank… Er gebeurt van alles, hetzij om de aandacht op de klimaatcrisis te vestigen, hetzij om daadwerkelijk, al is het maar voor een enkele dag, een vorm van vervuiling te stoppen. Precies dat effectief in de weg staan of zitten is het soort directe actie dat de overheid of de vervuilers niet vraagt om iets te doen maar dat, al is het maar even, business as usual verstoort, onderbreekt. En dat is hard nodig want de politiek houdt ons aan het lijntje en bedrijven doen alleen in reclame aan duurzaamheid en vergroening.
De massamobilisatie die uitgaat van grote acties, demonstraties en blokkades met geweldloosheid als uitgangspunt is nodig om meer mensen op de been te krijgen. Onervaren, vaak jonge mensen komen voor het eerst meedoen. Ze zullen voelen wat het betekent als de politie komt om je weg te halen. Menig vertrouwen dat de politie net zo geweldloos zal optreden als zijzelf loopt hierbij een deuk op. Ook deelnemers aan de A12 blokkade acties van Extinction Rebellion hebben het ervaren. Verhalen over tot bloedens toe slaan, ook in het gezicht, verstikken met de knie in de nek, keihard vingers in de neus steken, aan haren trekken, medicijnen weigeren, in detentie geen eten krijgen en andere ellende komen naar buiten. Intussen gaat de politie over tot intimiderende huisbezoeken aan klimaatactivisten.
Dit alles betekent dat de beweging groeit, dat er druk uitgaat van de continue acties waaraan steeds meer mensen deelnemen. Als de overheid de klimaatbeweging niet een factor vond om rekening mee te houden, zouden ze de groeiende beweging niet met repressie de kop proberen in te drukken. Vooralsnog is het hier niet zo erg als in bijvoorbeeld Atalanta, Georgia, waar kort geleden bosbeschermer Tortuguita met dertien schoten door de politie is vermoord. Het laatste nieuws daags voor ik dit zit te schrijven is dat tientallen mensen in het opnieuw bezette Weelaunee Forest tijdens een muziekfestival opgepakt zijn en worden beschuldigd van domestic terrorism. Dit laat zien: we staan hier bij lange na niet aan de frontlinie waar de repressie het ergste is, en overigens ook niet daar waar de ergste klimaatcatastrofes plaatsvinden. We bevinden ons in de luxe positie dat we kunnen denken dat er nog tijd is, dat we nog af kunnen wachten. Ga dat maar eens vertellen aan de inheemse activisten van de A’i Cofán de Dureno gemeenschap in Ecuador die het Amazone regenwoud proberen te beschermen tegen olieboringen. Ook daar is onlangs een bosbeschermer vermoord: Eduardo Mendúa is met twaalf schoten van het leven beroofd.
Intussen hebben we het hier over het verschil in behandeling met de boerenacties waarbij hooibalen brandend in bermen worden gegooid, asbest wordt gedumpt, natuur kapot gereden met tractoren. “Waarom verricht de politie daar geen massale arrestaties?” vragen mensen dan. Naar eigen zeggen van het gezag omdat ze dat niet kunnen “uit vrees voor escalatie”. Zijn klimaatactivisten te lief? Kunnen we iets leren van die boeren, ook al zijn hun doelen en middelen de onze niet? Tegelijk: het je willens en wetens met vele honderden tegelijk laten arresteren door fysiek ergens in de weg te gaan zitten is als strategie in zoverre effectief dat het aandacht krijgt. Maar een strategie die alleen maar gericht is op aandacht zal op langere termijn doodbloeden, vereist op zijn minst dat je telkens iets nieuws moet verzinnen. En aandacht alleen is niet genoeg. Bovendien: is alleen aandacht je een maandenlange celstraf waard zoals de ‘klimaatklevers’ van het Mauritshuis is overkomen?
Voor veel (witte) mensen is en blijft ondanks het politiegeweld waarmee sommigen van hen worden geconfronteerd de geweldloze strategie van de grote burgerlijke ongehoorzaamheidsacties de hoofdmoot. In het dagelijks leven hebben veel activisten namelijk weinig tot geen last van repressie. Die beperkt zich tot deelname aan een actie die tot doel heeft zo lang mogelijk in de weg te zitten en je weg te laten slepen. Echter, zulke opofferingsacties zijn slecht toegankelijk voor mensen die weten dat ze vanwege hun huidskleur of hun culture achtergrond met zekerheid te maken zullen krijgen met politiegeweld. Ze kennen het racistische optreden van de politie, de ID controles op basis van uiterlijk. Het is daarom niet zo vreemd dat de blokkades van XR vooral door (al dan niet bevoorrechte) witte mensen worden uitgevoerd.
In de actieconsensus van XR valt te lezen dat respect moet worden getoond aan de politie die je wegsleept en arresteert. Nu kun je uit strategisch oogpunt escalatie willen voorkomen, maar ‘respect’? Dat gaat volledig voorbij aan de functie van die politie: beschermer van het bezit van de rijken, verjager van op straat slapende daklozen, bejager van ongedocumenteerden, waakhond voor het bedrijfsleven dat ons klimaat vernietigt. Waarom is principiële geweldloosheid zo vanzelfsprekend? Waarom niet ingrijpen bij politiegeweld? En waarom, indien iemand dat wel zou doen, zou iemand anders het morele recht hebben met vermanende woorden het ingrijpen op politiegeweld te veroordelen want ‘actieconsensus’? En hoe kun je zo verwachten, als de politie dit met witte activisten al doet, dat mensen van kleur het zouden aandurven om in zo’n blokkade te gaan zitten? Ik stel voor om op zijn minst een cordon van witte geprivilegieerden in zo’n actie mensen van kleur te laten beschermen. Mensen die wel ingrijpen bij politiegeweld. Doe mij maar een black block in zo’n blokkade! Andere kleur is ook goed. In elk geval mensen die bereid zijn er wat aan te doen als de politie weer eens buiten het eigen wetboekje gaat.
Er is nog iets: hoewel XR de blokkades van de A12 systematisch niet aanmeldt bij de gemeente – waarvoor hulde! – wordt er toch steeds vanuit gegaan dat de politie de blokkade, als zijnde een demonstratie, moet komen faciliteren. De burgerlijke ongehoorzaamheid die de kern van deze acties is, is naar mijn idee in strijd met dat willen laten faciliteren als een demonstratie. Wat is het nu: het bewust overtreden van de wet door een weg te blokkeren of een demonstratie op een weg die de overheid moet komen begeleiden? Het OM heeft maar vast besloten dat een blokkade het doel is, en niet een demonstratie, en dat dus de oproep tot die op een weg zittende demonstratie opruiing is. Het blokkeren van die weg zou namelijk gevaarlijk en dus strafbaar zijn. Natuurlijk is dat gevaar onzin als je zoiets zorgvuldig uitvoert, dus waarom zou je niet zeggen: “Een blokkade? Ja, dat is de bedoeling. Een demonstratieve blokkade. En die blokkade is precies wat burgerlijk ongehoorzaam is aan deze actie. En als die oproep daarmee strafbaar is, kom maar op dan.”
Repressie is een stok om de ongehoorzame hond mee te slaan, om de openbare orde te ‘handhaven’. En dat is een orde die de mijne niet is. Het is de orde die de fossiele industrie en ook de agrarische industrie met alle mogelijke middelen beschermt. Er is dus geen enkele reden om vertrouwen en respect voor de overheid te hebben, en ook niet voor de bewakers van die overheid en de multinationals met hun smerige stikstof en fijnstof uitstotende machinerie. Tegelijk zie ik lieve maar nog naïeve mensen die voor het eerst de straat op gaan, bezorgd over hun eigen toekomst of die van hun kinderen. Waarschuw hen! Laat mensen niet verrassen. Een actie is geen picknick, geen festival. Hoe meer mensen de straat op gaan, hoe beter. Maar laten we ook verder kijken dan demonstraties, blokkades en bezettingen. Het een sluit het ander niet uit, zolang activisten elkaars actie en methode respecteren. Tenslotte is er nog geen enkele vreedzame beweging geweest die niet de dreiging van radicalere acties achter zich had staan. Een dreiging die het verschil hielp maken.
Het heroverwegen van geweld en de legaliteit
Als je zegt dat je geweldloos bent, wat vind je dan zelf dat geweld is? Als iemand een actie uitvoert die volgens de wet geweld is, niet tegen levende wezens maar tegen een muur, hek of machine, heet dat dan gezagsgetrouw: “Blijf met je vingers van andersmens spullen af?” Of vinden we dat oké, ook al is het niet legaal? Mensen zeggen al snel: “Nee, dat willen we niet!” Maar tijdens de A12 blokkades wordt bij herhaling met spuitkrijt de leus ‘STOP FOSSIELE SUBSIDIES’ op de muur van die tunnelbak van de A12 gezet. Justitie beschouwt dat als ‘openlijke geweldpleging’. Stel, je knipt samen een hek door om een terrein te bezetten. Ook dat heet ‘openlijk geweld’. Ga je nog een stapje verder en saboteer je een vervuilende machine, dan zal dat ook als geweld worden gezien. Gaan we daarin mee? Enkel en alleen omdat het niet mag?
Trouwens, mogen we dit wel bespreken?
Een debat over het heroverwegen van geweld wanneer het gaat om het tegengaan van klimaatverandering in Pakhuis De Zwijger, georganiseerd door Progressief Café, ging niet door omdat rechts gepeupel onder leiding van JA21 racist Annabel Nanninga in de media begonnen te fulmineren dat dit niet kon. Panelleden trokken zich direct terug uit vrees geassocieerd te worden met een discussie over ‘het heroverwegen van geweld’. Pakhuis De Zwijger cancelde haastig het debat. Laat dat nu precies de verkeerde reactie zijn. Telkens als de discussie over geweld losbreekt, gaat het altijd over het geweld van zich verzettende mensen. Het lijkt er meer op dat de vraag niet zozeer is of geweld geoorloofd is, maar of het geoorloofd is om de wet (met geweld) te overtreden. Als de discussie over geweld zou gaan, zou deze namelijk moeten gaan over dodelijk staatsgeweld, alom vertegenwoordigd.
Als de discussie zou gaan over geweld, dan zou deze moeten gaan over racistisch politiegeweld. Als de discussie echt over geweld zou gaan, zou deze gaan over wapenhandel en oorlog, de militarisering van de grenzen, de martelkampen aan die grenzen en de push-backs van Frontex. Dan zou het gaan over het sluimerende geweld van de klimaatvernietiging met de dood van vele dieren en mensen tot gevolg. Dan zouden als moordenaars worden aangewezen: Tata Steel, Shell, Schiphol. Maar ook: Grensagentschap Frontex, de Europese Unie ofwel Fort Europa. Dan zouden als geweldplegers worden aangemerkt: huisjesmelkers en woningbedrijven die mensen in de kou op straat zetten, energiebedrijven die mensen afsluiten, ziekteverzekeraars en de farmaceutische industrie die chronisch zieken laten creperen. Dan zouden als schrijftafelmoordenaars worden aangemerkt: de overheid, de CEO’s van de bedrijven.
Overheden en bedrijven gebruiken institutioneel en systematisch geweld dat legaal is en niet als geweld wordt erkend omdat je de doden niet ziet vallen, ofwel dat die doden buiten ons zicht vallen. Niemand ziet de vluchtelingen verdrinken in de Middellandse Zee, behalve reddingsschepen van bijvoorbeeld Sea Watch die aan de ketting worden gelegd en waarvan de schippers worden vervolgd wegens mensensmokkel omdat ze vluchtelingen redden. Niemand ziet de aan kanker stervende mensen die te lang de uitstoot van Tata Steel hebben ingeademd. Niemand hier ziet met eigen ogen de vernietiging van het regenwoud, het smelten van de ijskappen, dieren die uitsterven… Hier, in het globale noorden zijn de gevolgen van de klimaatverandering nog niet zo hard te voelen. Maar ook dat verandert snel. Zo zien we droogte in Italië en overstromingen in Duitsland en Nederland waar rivieren bij grote regenval buiten hun oevers treden.
Willen we de kikker blijven, die in die pan water langzaam tot koken wordt gebracht? Die kikker die er niet uitspringt? Dat loopt niet goed af. Zou je voelen dat je wordt gekookt, dan zou je de noodzaak om effectief er iets aan te doen ook zien. En dan te bedenken dat de fossiele industrie begin jaren zeventig al wist wat de gevolgen van hun vervuiling zouden zijn.
Toen de panelleden die zouden meepraten in Pakhuis de Zwijger zich terugtrokken hebben ze een kans laten liggen om de framing van wat geweld is om te draaien. Ze hebben de framing aan extreem rechts gelaten door het boetekleed aan te trekken en te ontkennen dat ze bereid waren om over de mogelijkheid van het gebruik van geweld te praten. Draai die camera, die zich selectief richt op het strikt noodzakelijke geweld dat gebruikt wordt tegen levenloze dingen, om. Richt die camera op die dood en verderf zaaiende industrie en bewapening van staat en kapitaal. En benoem: wat bedoelen we als wij het over geweld hebben en daar zelf toe bereid zijn? En hoe verhoudt zich dat tot het beoogde doel?
Geweld in de vorm van sabotage als middel om direct op vervuiling in te grijpen, is een optie die bespreekbaar moet worden. Het is namelijk al te laat. De opwarming van de aarde is al onomkeerbaar. Maar we kunnen de verdere opwarming nog wel steeds met alle mogelijke middelen tegengaan: van demonstreren tot burgerlijk ongehoorzame actie. Van massale blokkades en bezettingen die zo lang mogelijk het functioneren van een vervuilende industrie fysiek in de weg staan tot directe (sabotage) actie. Het taboe daarop kan maar beter snel worden doorbroken. Laten we de strategieën aanpassen op de mogelijkheid dat al deze middelen naast elkaar, niet noodzakelijk en vanzelfsprekend tegelijk en in dezelfde actie, kunnen bestaan. Durf uit te leggen waarom het nodig is. Niet meegaan in het discours van de schanderoepers, maar tegenwind bieden. Anders wordt ons de mond gesnoerd en de weg vrijgemaakt voor (meer) repressie, nog voor er ook maar iemand boe of bah heeft kunnen zeggen, laat staan iets doen.
Zelfverdediging, samenhang en solidariteit
Is sabotage geweld? Eerst maar eens dat wetboek de prullenbak in. Dat stelt ook al straffen op kraken, slapen op straat, proletarisch winkelen, feitelijk alle vormen van onteigening. Het beschermt vervuilers en dierenbeulen en meet met twee maten. Laat je je hond in een gloeiend hete auto zitten, dan is iedereen bereid de ruiten in te rammen. Dat mag dan ook. Laat je varkens onderweg naar het slachthuis met hoge temperaturen in een truck zitten, dan is het toegestaan. Wie vervolgens die achterklep open zet en de varkens laat ontsnappen, is vast schuldig aan zoiets als diefstal. De wet is dus geen maatstaf.
We weten allemaal dat enkel demonstreren niets uithaalt. Dat is ook de reden dat autoriteiten willen dat we ons daartoe beperken. Ga maar op het Malieveld staan, dan kunnen we jullie negeren. De autoriteiten willen ook dat we naar onszelf kijken, elkaar de maat nemen, in plaats van de grote bedrijven. Heb je je afval wel netjes gescheiden? ‘Verbeter de wereld en begin bij jezelf’.
Er moet meer gebeuren: (eco-)sabotage. Van het slopen van jachthutten tot het laten leeglopen van de banden van SUV’s. Van het voorkomen van de aanleg van oliepijpleidingen en het verhinderen van de bouw van megastallen tot het affakkelen van machines die voor de vernietiging van het klimaat worden gebruikt. Van dat laatste zijn voorbeelden te over, zoals onlangs in de strijd tegen Cop City, toen machines op het beoogde bouwterrein in brand werden gestoken. Maar de precieze middelen doen er verder niet zoveel toe. Waar het om gaat is dat doel, middelen en resultaat tegen elkaar afgewogen worden. Dit kan betekenen dat de noodzaak die er is om ‘verder te gaan’ serieus moet worden bekeken als bijdrage aan de strijd in het geheel. Wat hiervoor nodig is, is het scheppen van een positief klimaat, een warm bad, waarin verdergaande acties ingebed, mogelijk en effectief zijn. Uitgangspunt: een wederzijdse aanvulling met respect voor elkaar.
Toen zeven mensen van Extinction Rebellion plus schrijfster dezes werden opgepakt vanwege de oproep om de A12 te blokkeren op 28 januari, om beschuldigd te worden van het opruien tot een gevaarlijke wegblokkade, zagen we precies de goede reactie. Mensen lieten zien dat ze zich door ‘opruiing’ en ‘gevaarlijke blokkade’ niet van de wijs lieten brengen. Verboden of niet: duizenden mensen kwamen naar de blokkade om de repressie af te straffen. Onvoorwaardelijke solidariteit was ook duidelijk te zien bij woonprotesten waar ME en Romeo’s zwart geklede anarchisten insloten en aanvielen. De Erasmusbrug stand off bij het woonprotest in Rotterdam is een duidelijk voorbeeld: mensen lieten zich niet tegen elkaar uitspelen. Opnieuw gebeurde dit op 26 februari bij het tweede Amsterdamse woonprotest. De organisatie verklaarde zich onomwonden solidair met mensen die met metalen knuppels door de ME in elkaar geslagen waren bij het betreden van de door burgemeester Halsema verboden route door de Kalverstraat. Zo doe je dat! Vreedzaamheid als uitgangspunt is prima zolang je maar een lijn blijft trekken met al wie het aandurft om de autoriteiten te confronteren met verzet. Actief verzet dat durft op te staan tegen de zwaar bewapende ME die met die nieuwe wapenstokken net zo veel slaat als met die oude rubberen lange latten. De politie is een leger dat wordt ingezet tegen de bevolking. Een leger dat zich steeds zwaarder laat wapenen met als vals excuus dat het zo erg gesteld zou zijn met geweld tegen de politie. Dan moet je weten dat schelden tegen de politie ook als geweld wordt geclassificeerd en meegerekend wordt in de statistieken. ACAB op een spandoek, feitelijk een mening, is dus ook ‘geweld’. Opnieuw zien we hoe het onderscheid tussen legaal en illegaal geweld ons in het defensief drukt. Solidariteit is ons wapen. De straat is van ons. En de aarde, die is van ons allemaal, niet van een klein percentage rijken dat overal geld aan wil verdienen.
Concreet en ter afsluiting: wat kunnen we doen? Verzet is er! Directe actie ook! Meer van dat is nodig. Het is zelfverdediging, nature defending itself, en de aanval is de beste verdediging. Massaal en openlijk de straat op of heimelijk en stilletjes de nacht in. Bedenkt dat het niet alleen om de effectieve sabotage van het moment gaat, maar ook om de druk van oplopende kosten. Het is tijd om kettingzagen en graafmachines te stoppen. Tijd om de middelen van destructie van de fossiele industrie onklaar te maken. Tijd om dieren uit stallen en kooien te bevrijden. Tijd om fabrieken die gif produceren stil te leggen. Het is zaak de beweging niet alleen van draagkracht maar ook van slagkracht te voorzien en ons niet te laten verdelen in nette burgers enerzijds en anarchisten met breekijzers anderzijds. Vroeg of laat bedreigt de klimaatverandering ons allemaal en het is al lang tijd om door onze acties onze solidariteit te betuigen met diegenen die nu al geconfronteerd worden met de gevolgen van klimaatverandering: mens en dier. Onze daden in al hun diversiteit vormen de som van het totaal en stellen ons in staat om effectief te zijn. En of dat alles nu legaal is of niet is wat mij betreft geen afweging waard.
Joke Kaviaar, 8 maart 2023